Η μετατροπή του Κοινού σε Μάζα

C. W. Mills
(1916-1962)

«Η μετατροπή του κοινού σε μάζα μας ενδιαφέρει ιδιαίτερα, διότι μας βοηθάει ουσιαστικά να καταλάβουμε τι εστί εξουσιαστική ελίτ. […] Πρέπει να εξετάσουμε τέσσερα σημεία για να κατανοήσουμε τη διαφορά μεταξύ κοινού και μάζας.

1. Πρώτα-πρώτα, την αριθμητική σχέση ανάμεσα σ΄εκείνους που εκφέρουν και σ’ εκείνους που δέχονται απόψεις. Είναι ο πιο απλός τρόπος για να αποτιμήσουμε την κοινωνική σημασία των μμε. Στο μετασχηματισμό αυτής της σχέσης συναντάμε, περισσότερο από κάθε άλλο παράγοντα, το πιο ουσιώδες στοιχείο των προβλημάτων του κοινού και της κοινής γνώμης στην σύγχρονη εξέλιξη της δημοκρατίας. Στο ένα άκρο της κλίμακας του επικοινωνείν έχουμε δυο ανθρώπους που απευθύνονται προσωπικά ο ένας στον άλλον. Στο άλλο άκρο, έχουμε ένα φερέφωνο που μιλάει απρόσωπα μέσα από ένα δίκτυο μέσων επικοινωνίας σε εκατομμύρια ακροατές και θεατές. […]

2. Η δεύτερη διάσταση που πρέπει να μας απασχολήσει, είναι η δυνατότητα απάντησης σε μια άποψη χωρίς να επισύρονται μέτρα καταστολής προερχόμενα από το εσωτερικό ή το εξωτερικό της χώρας. Η τεχνική ολοκλήρωση των μμε δημιουργεί μια αριθμητικά ασθενέστερη σχέση ανάμεσα σ’ εκείνους που μιλούν κι εκείνους που ακούνε, καταργώντας από τους δεύτερους κάθε δυνατότητα να απαντήσουν ελεύθερα. Μπορούν άλλωστε να υπάρχουν σιωπηροί κανόνες γύρω από το εργασιακό καθεστώς και την ανεπίσημη δομή των μμε, μέσα από τους οποίους θα αποφασίζεται ποιος θα μιλήσει, πότε και για πόση ώρα. Οι κανόνες αυτοί μπορεί να τηρούν ή και να μην λαμβάνουν καθόλου υπόψη τους επίσημους κανόνες και το νομικό καθεστώς που διέπει τα μμε. Οριακά, είναι δυνατόν να οδηγηθούμε σε ένα απόλυτο μονοπώλιο της άποψης, την οποία θα εξακοντίζουν καταπάνω σε καθυποταγμένες ομάδες καταλανωτών των μμε, που δεν θα έχουν καμιά δυνατότητα απάντησης, ούτε έστω “κατ’ ιδίαν”. […]

3. Πρέπει επίσης να εξετάσουμε τη σχέση ανάμεσα στη διαμόρφωση των απόψεων και την πραγμάτωσή τους με τη μορφή μιάς κοινωνικής δράσης, την ευκολία με την οποία η κοινή γνώμη μπορεί να επηρεάσει σημαντικές αποφάσεις. Φυσικά, η δυνατότητα που έχουν οι άνθρωποι να βάλουν συλλογικά σε πράξη τις απόψεις τους, περιορίζεται από τη θέση την οποία έχουν μέσα στη δομή της εξουσίας. Αυτή η δομή μπορεί να είναι τέτοια, που να περιστέλλει δραστικά τη δυνατότητά τους να δράσουν∙ ή, πάλι, να είναι τέτοια που να επιτρέπει ή ακόμα και να ευνοεί τη δράση τους. […]

Η ΚΑΝΟΝΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΑΝΩΜΑΛΙΑΣ

Το ερώτημα γίνεται όλο και πιο βασανιστικό. Γιατί δεν αντιδρούμε δυναμικά? Γιατί βέβαια οι περίπατοι με τα κραξίματα και τις μούτζες δεν ενοχλούν κανένα. Οι μισο-απεργίες, και οι μισο-απειλές τους προκαλούν μειδιάματα... Η απάντηση, νομίζω, πως είναι εντελώς ξενέρωτη όπως και οι δήθεν επαναστατικότητα μας. Είμαστε εγκλωβισμένοι στην κανονικότητα της ανωμαλίας. Οπου ανωμαλία είναι όλο αυτό το οικονομικό-πολιτικό-κοινωνικό σύστημα που λουζόμαστε, και κανονικότητα είναι η ανάγκη μας για μια καθημερινή ασφάλεια έστω και μίζερη.

Είναι το σύνδρομο των θυμάτων που παραμένουν πολύ καιρό στο υπόγειο κάποιου κατά συρροή δολοφόνου, και στο τέλος δεν αντιδρούν καν στον πόνο, στα βασανιστήριο. Ο καθημερινός τους Γολγοθάς είναι η "κανονικοτητα τους" γιατί συνειδητοποίησαν πως δεν μπορούν να κάνουν τίποτα για να ξεφύγουν από τα χέρια του παρανοϊκού θύτη τους. Πολλοί μάλιστα κάνουν και πιο πολλά από ότι τους ζητάει για να κρατηθούν λίγο περισσότερο ζωντανοί ή για να μην τον τσαντίσουν..

Οι κοινωνίες όπως διαμορφώθηκαν δεν έχουν πλέον εξουσία και πολίτες απέναντι αλλά θύτες και θύματα ενός εντελώς παρανοϊκού παιχνιδιού που με κάθε τρόπο, έντεχνα και πολύ καλά ψαγμένα, προωθεί την ιδέα πως ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΔΙΑΦΥΓΗΣ. Τυχαίες οι επαναλαμβανόμενες με καθε μέσο ιστορίες των πανίσχυρων της γης όπου κινούν όλη την ανθρωπότητα σαν μαριονέτες? Στα μάτια του απλού κοσμάκη μοιάζουν πανίσχυροι θεοί ή δαίμονες που τα έχουν όλα κανονίσει μέχρι τελευταίας λεπτομέρειας. Οι άνθρωποι πολεμούν σε στημένους πολέμους και το ξέρουν. Πίσω στα χαρακώματα, ψιθυρίζουν όλοι για τα στημένα παιχνίδια κι όμως ΑΝΑΓΚΑΖΟΝΤΑΙ να συμμετέχουν.

Δεν σημαδεύουν πλέον στο μυαλό . Στόχος είναι η καρδιά .

Ο ηγέτης δυναμώνει όταν μεγαλώνει η επιρροή του στην μάζα. Όσο πιο πιστή είναι  μάζα, τόσο μεγαλύτερη ισχύ αποκτά ο ηγέτης . Για να μπορέσει να προσεγγίσει ο ηγέτης την μάζα , θα πρέπει να απευθυνθεί στο συναίσθημα της . Πολιτικοί λόγοι και συνθήματα δεν είναι τίποτα άλλο από συναισθηματικές εικόνες που στοχεύουν στην καρδιά της μάζας . Εικόνες πατριωτικές , θρησκευτικές , ιδεολογικές , ανάλογα με την περίσταση , που θα κάνουν την μάζα να παραληρεί έχοντας ως κοινό παρονομαστή την κοινή πεποίθηση .

Μόνο με το συναίσθημα μπορεί να χαλιναγωγηθεί η μάζα . Ο κάθε ένας ξεχωριστά σκέφτεται ορθολογικά . Ο κάθε ένας ξεχωριστά δεν είναι προβατάκι . Όλοι μαζί όμως λειτουργούν όπως τα πρόβατα στο μαντρί . Όταν ένα πρόβατο βελάξει , θα βελάξουν και τα υπόλοιπα .

Αν ο στρατηγός προσπαθήσει να πείσει τον στρατό του με λογικά επιχειρήματα , το πιθανότερο είναι οι μισοί να λακίσουν . Αν τους μιλήσει για παναγίες , χαμένες πατρίδες και μαρμαρωμένους βασιλιάδες τότε η στρατιωτική μάζα θα είναι έτοιμη να θυσιαστεί για τον κοινό σκοπό . Και ας είναι αυτός μια βραχονησίδα στην άκρη του πουθενά .