Η Πορτογαλία ως παράδειγμα και εξαίρεση

Εκπλήξεις πανευρωπαϊκού, όχι μόνο εθνικού βεληνεκούς επιφύλασσαν οι κάλπες που στήθηκαν στην Πορτογαλία την Κυριακή 1 Οκτωβρίου 2017 με αφορμή την ανάδειξη τοπικών αρχόντων σε 308 δήμους της χώρας.

ΤΟΥ ΛΕΩΝΙΔΑ ΒΑΤΙΚΙΩΤΗ

Η πρώτη έκπληξη αφορούσε την απρόσμενη επιτυχία του Σοσιαλιστικού Κόμματος (PS) που κατέγραψε την μεγαλύτερη επιτυχία του κατά τη διάρκεια όλης της μετα-διδακτορικής περιόδου, κερδίζοντας 157 δήμους και το 38% των ψήφων. Η δεύτερη έκπληξη σχετιζόταν με την ήττα κατά κράτος που δέχτηκε το κεντροδεξιό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα (PSD), κερδίζοντας μόνο 79 δήμους και το 16% των ψήφων. Οι τριγμοί που ακολούθησαν ήταν τόσο σοβαροί ώστε παράγοντες του κόμματος ζήτησαν την παραίτηση στου επικεφαλής του και πρώην πρωθυπουργού, Πέδρο Πάσος Κοέλιο.

Η νίκη των σοσιαλιστών που βρίσκονται στην κυβέρνηση με την στήριξη του Κομμουνιστικού Κόμματος Πορτογαλίας και του Μπλόκου της Αριστεράς (τα οποία ωστόσο δεν συμμετέχουν στην κυβέρνηση) από τον Οκτώβριο του 2015 είχε ευρύτερη σημασία καθώς όπως έγραψαν οι Financial Times στις 2 Οκτωβρίου «αποτελεί μια ισχυρή ένδειξη ότι η κυβέρνηση μειοψηφίας είναι πιθανό να επιβιώσει και να εξαντλήσει την τετραετή θητεία της». Με άλλα λόγια τα σενάρια της αριστερής παρένθεσης διαψεύδονται. Κι αυτό που δείχνει να επιβεβαιώνεται είναι ένα πολιτικό και δευτερευόντως οικονομικό πείραμα.

Σε οικονομικό επίπεδο η ανάκαμψη στην Πορτογαλία είναι παρούσα, όχι τόσο λόγω των προβλέψεων για αύξηση του ΑΕΠ κατά 2,5% το τρέχον έτος, όσο λόγω του ότι η ανεργία αν όχι φέτος, μετά βεβαιότητας το 2018 θα φτάσει τα προ της κρίσης επίπεδα. Συγκεκριμένα, η ανεργία (όπως φαίνεται στο διάγραμμα) είναι σχεδόν 8%, όταν το 2013 στο αποκορύφωμα της κρίσης χρέους (που ξεκίνησε το 2011 με το δάνειο ύψους 70 δισ. ευρώ) είχε φτάσει το 18% και το 2009 ανερχόταν στο 7%. Η μεγέθυνση επομένως έχει κοινωνικό μέρισμα. Η άνοδος του ΑΕΠ ήταν αποτέλεσμα τεσσάρων κυρίως αιτιών: της τουριστικής έκρηξης, των χαμηλών τιμών του πετρελαίου, του προγράμματος αγοράς ομολόγων της ΕΚΤ και της ανάκαμψης της ευρωπαϊκής οικονομίας που επέτρεψε να απορροφηθούν αβίαστα τα τρία τέταρτα των πορτογαλικών εξαγωγών που κατευθύνονται στη γηραιά ήπειρο. Αυτή την ευνοϊκή συγκυρία αξιοποίησε ο πρωθυπουργός της χώρας Αντόνιο Κόστα, που πριν το 2015 ήταν δήμαρχος της Λισαβόνας. Και λόγω αυτής της συγκυρίας έγινε κατορθωτή η βελτίωση των δημοσιονομικών μεγεθών που οδήγησε τον οίκο S&P στις 15 Σεπτεμβρίου να εντάξει ξανά την Πορτογαλία στις χώρες με επενδυτικό στάτους, 5 χρόνια αφότου χαρακτήρισε τα κρατικά της ομόλογα σκουπίδια.

Bullshit jobs

Πριν λίγες εβδομάδες, το υπουργείο εργασίας έδωσε στην δημοσιότητα ένα δελτίο με στοιχεία τού συστήματος Εργάνη για την ιδιωτική απασχόληση κατά τον μήνα Μάιο. Οι πρώτες γραμμές τού δελτίου πρέπει να δημιούργησαν κλίμα ευφορίας στα κυβερνητικά στέκια:  

(...) κατά το μήνα Μάιο 2016 καταγράφεται αύξηση της μισθωτής απασχόλησης στον ιδιωτικό τομέα, καθώς προκύπτει θετικό ισοζύγιο προσλήψεων–αποχωρήσεων κατά 76.591 θέσεις εργασίας. (...) Ο Μάιος 2016 είναι ο τέταρτος σε σειρά μήνας που παρουσιάζει θετικό ισοζύγιο στις ροές μισθωτής απασχόλησης στον ιδιωτικό τομέα (...) Ο Μάιος 2016 είναι ο τέταρτος σε σειρά μήνας που παρουσιάζει θετικό ισοζύγιο στις ροές μισθωτής απασχόλησης στον ιδιωτικό τομέα (...) το ισοζύγιο των ροών μισθωτής απασχόλησης του πρώτου πενταμήνου του έτους 2016 είναι θετικό και διαμορφώνεται στις 201.056 νέες θέσεις εργασίας, αποτελώντας την υψηλότερη επίδοση πρώτου πενταμήνου έτους από το 2001 μέχρι σήμερα (...).

Οπωσδήποτε, τα νέα ακούγονται καλά. Δυστυχώς, όμως, όσο περισσότερο εντρυφούμε στους πίνακες του δελτίου τόσο το χαμόγελό μας ξεθωριάζει. Δείτε, για παράδειγμα, τον πίνακα IV:

Ωραίες δουλειές! Από τις 824.017 προσλήψεις, ούτε οι μισές δεν αφορούσαν θέσεις πλήρους απασχόλησης. Οι περισσότεροι των νεοπροσληφθέντων θα δουλεύουν είτε λίγες ώρες κάθε μέρα (ή, καλύτερα, θα πληρώνονται για λίγες ώρες κάθε μέρα, άσχετα με το πόσο θα δουλεύουν) είτε μέρα παρά μέρα κι όποτε τους χρειάζεται η επιχείρηση για να μπαλώσει κανένα κενό, κανένα ρεπό κλπ. Μιλάμε, δηλαδή, για δουλειές χωρίς μέλλον και, κατά κανόνα, κακοπληρωμένες (σερβιτόροι, λαντζέρηδες, καμαριέρες, πωλητές κλπ). Είναι ακριβώς οι δουλειές τις οποίες χαρακτηρίζει ευρηματικά ως "Bullshit Jobs" ο διάσημος καθηγητής ανθρωπολογίας τού London School of Economics Ντέιβιντ Γκραίμπερ (*).