Ο Γάλλος φιλόσοφος και οικονομολόγος Σερζ Λατούς | ΜΑΡΙΟΣ ΒΑΛΑΣΟΠΟΥΛΟΣ
Είναι συμβατό το πρόταγμα της αυτονομίας με εκείνο της αποανάπτυξης;
Στο ερώτημα αυτό ο Γάλλος φιλόσοφος και οικονομολόγος Σερζ Λατούς όχι μόνο απαντά θετικά, αλλά και, μέσα από τη μελέτη των βασικών θέσεων του Κορνήλιου Καστοριάδη, θεωρεί ότι η δεύτερη αποτελεί, κατά έναν τρόπο, κληρονόμο και συνεχιστή της πρώτης.
Στο βιβλίο που κυκλοφόρησε προ μηνών από τις Εκδόσεις των Συναδέλφων με τίτλο «Κορνήλιος Καστοριάδης» και υπότιτλο «Ριζοσπαστική αυτονομία», ο Λατούς, ένας από τους σημαντικότερους θεωρητικούς της αποανάπτυξης, χαρακτηρίζει το κίνημα αυτό συνέχεια των ιδεών του Ελληνα φιλοσόφου, οι οποίες αφορούν τόσο την πολιτισμική και την πολιτική όσο και την οικολογική κριτική του καπιταλισμού.
Η κριτική αυτή στοχεύει στο «να καταδείξει τη μη βιωσιμότητα της κοινωνίας της ανάπτυξης, αλλά και στο να αναζητήσει μια “μετα-ανάπτυξη”».
Παραθέτει δε τον ίδιο τον Καστοριάδη:
❝Δεν υπάρχει μόνο η μη αντιστρεπτή κατασπατάληση του περιβάλλοντος και των μη ανανεώσιμων πόρων. Υπάρχει, επίσης, η ανθρωπολογική καταστροφή των ανθρώπινων όντων, που μετασχηματίζονται σε παραγωγικά και καταναλωτικά ζώα, σε αποκτηνωμένους τηλεθεατές του ζάπινγκ❞.
Οπως λέει ο Λατούς, σε μια συζήτησή του ο Καστοριάδης το 1981 με τον Ντανιέλ Κον Μπεντίτ, επιμένει στη θέση ότι η αυτονομία, ενσωματωμένη στο οικολογικό κίνημα όπου ανήκει, είναι «κατά πρώτο λόγο η αυτονομία σε σχέση με ένα τεχνικο-παραγωγικό σύστημα, δήθεν αναπόφευκτο ή δήθεν βέλτιστο».
Ομως, τι ακριβώς είναι η αυτονομία;
«Στη φιλοσοφία το ζήτημα αυτό είναι σαφές: το να δίνω στον εαυτό μου τον νόμο μου σημαίνει ότι αμφισβητώ και δεν αποδέχομαι καμία αυθεντία. Ούτε καν την αυθεντία όσων έχω ο ίδιος σκεφθεί στο παρελθόν» απαντά ο Καστοριάδης.
Αρα αυτή η θέση συνεπάγεται μια διαδικασία συνεχούς αμφισβήτησης και ανατροπής, αλλά και μια μακρόχρονη και διά βίου μαθητεία στην αυτοπειθαρχία.
Ο Λατούς δείχνει ότι στο διανοητικό οπλοστάσιο που χρησιμοποιεί ο Καστοριάδης για να αποδομήσει τον καπιταλισμό της αλλοτρίωσης περιλαμβάνεται η αμφισβήτηση εννοιών όπως ανάπτυξη, οικονομική μεγέθυνση, τεχνοκρατία, παραγωγικότητα, εργαλειακή εκπαίδευση, αντιπροσώπευση.
Οσο δε για την αντίληψη που έχει για το αρχαιοελληνικό «ευ ζην», δηλαδή την ευδαιμονία;
Στο έργο του Καστοριάδη βρίσκουμε ορισμένα ίχνη μόνο:
❝Ας τα πω χωρίς σειρά και χωρίς να το πολυσκεφτώ: ένας καινούργιος φίλος και όχι ένα καινούργιο αυτοκίνητο. Η γη σαν αγγλικός κήπος. Η Γαλλία ως εξοχή και όχι ως οργωμένο χωράφι, δηλητηριασμένο με σκοπό τη μεγιστοποίηση της παραγωγής. Η μεσαιωνική πόλη ως ένα αξιοθαύμαστο ιστορικό δημιούργημα. Αυτό στο οποίο μετέχεις και όχι αυτό που κατέχεις❞.
Τα αδιέξοδα ενός βουλιμικού συστήματος όπως ο καπιταλισμός θα οδηγήσουν τους ανθρώπους με τον έναν ή τον άλλον τρόπο στην προσπάθεια να εγκαθιδρύσουν νέες μορφές κοινωνικής ζωής που θα έχουν γι’ αυτούς κάποιο νόημα.
Ομως, όπως λέει ο Καστοριάδης, «αυτό δεν μπορούμε να το κάνουμε εμείς για λογαριασμό τους και στη θέση τους, όπως και δεν μπορούμε να πούμε πώς θα μπορούσε να γίνει».
Αρα; ❝Αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να καταστρέφουμε τους μύθους που, περισσότερο από το χρήμα και τα όπλα, συνιστούν το τρομακτικότερο εμπόδιο στον δρόμο μιας ανασυγκρότησης της ανθρώπινης κοινωνίας❞.
Θυμίζει δε ότι οι νόμοι των αρχαίων Ελλήνων «ξεκινούν όλοι ανεξαιρέτως με τη φράση “έδοξε τη βουλή και τω δήμω”, δηλαδή “η βουλή και ο δήμος θεώρησαν σωστό”. “Θεώρησαν σωστό” και όχι “είναι σωστό”».
Με την επισήμανση αυτή υπογραμμίζει την ανάγκη πολιτικής αυτονομίας, η οποία «προϋποθέτει τη γνώση ότι οι άνθρωποι δημιουργούν από μόνοι τους τους θεσμούς τους».
Κατά συνέπεια, και όπως το θέτει ο Σερζ Λατούς στο έργο του, βασική μέριμνα πρέπει να είναι η «αποαποικιοποίηση του φαντασιακού» των ανθρώπων, το οποίο έχει αποικιστεί από τη λατρεία της μεγέθυνσης, την τυφλή πίστη στον μύθο της αέναης προόδου και ανάπτυξης, αλλά και από τη θρησκευτική προσήλωση στη δήθεν παντοδυναμία της τεχνοεπιστήμης, μέσω της οποίας μπορούμε δήθεν να κυριαρχούμε στη φύση.
Ο Καστοριάδης θεωρεί ότι η αποτυχία μιας θετικής εξόδου από τον παραγωγισμό και την κουλτούρα της κατανάλωσης «μέσω μιας κοινωνίας της λιτής αφθονίας» (αποανάπτυξη) θα ήταν τραγική.
Και ο Λατούς μας υπενθυμίζει τη δυσοίωνη προειδοποίηση του Ελληνα φιλοσόφου πως «εάν δεν υπάρξει ένα καινούργιο κίνημα, μια αφύπνιση του δημοκρατικού προτάγματος, η “οικολογία” μπορεί κάλλιστα να ενταχθεί σε μια νεοφασιστική ιδεολογία».
Πώς; ❝Απέναντι σε μια παγκόσμια οικολογική καταστροφή, παραδείγματος χάριν, μπορεί κανείς κάλλιστα να δει αυταρχικά καθεστώτα να επιβάλλουν δρακόντειους περιορισμούς σε έναν πανικόβλητο και νωθρό πληθυσμό❞.
Για τον λόγο αυτό, συμπεραίνει ο Καστοριάδης, ❝η εισαγωγή της οικολογικής συνιστώσας σε ένα ριζοσπαστικό, δημοκρατικό πολιτικό πρόταγμα είναι απαραίτητη❞.
Ο Λατούς κλείνει την ανάλυσή του λέγοντας ότι η ιστορία μπορεί να εξελιχθεί «είτε με βάση το “δόγμα του σοκ”, το οποίο εφαρμόζει η σημερινή παγκόσμια ολιγαρχία, είτε με βάση την “παιδαγωγική της καταστροφής”, την οποία προσπαθούμε να διαμορφώσουμε εμείς».
Ποια είναι αυτή η «παιδαγωγική»; Αυτή που ❝θέλει να αξιοποιήσει την ανατροπή που προκαλείται στη ζωή των θυμάτων, προκειμένου να τα οδηγήσει σε ρήξη με το σύστημα❞.
Οσοι θεωρούν τις παγιωμένες ιδέες, τα νεκρά αφηρημένα σχήματα και τα κλειστά ιδεολογικά συστήματα εμπόδιο στον δρόμο για την αναζήτηση εναλλακτικής λύσης στη σημερινή βάρβαρη πραγματικότητα του αρπακτικού καπιταλισμού, θα βρουν στις αναλύσεις των Καστοριάδη και Λατούς πλούσιο υλικό για σκέψη.
Οπως λέει ο πρώτος, ❝ο πολίτης πρέπει να διδαχθεί πώς να είναι πολίτης. Κανένας δεν γεννιέται πολίτης. Και πώς γίνεται; Μαθαίνοντας να είναι. Το μαθαίνουμε κατ’ αρχήν κοιτάζοντας την πόλη όπου ζούμε. Και όχι παρακολουθώντας τηλεόραση, όπως σήμερα❞, επιδιδόμενοι σε έναν ❝καταναλωτικό και τηλεοπτικό αυνανισμό❞!
Πηγή: efsyn
Στο ερώτημα αυτό ο Γάλλος φιλόσοφος και οικονομολόγος Σερζ Λατούς όχι μόνο απαντά θετικά, αλλά και, μέσα από τη μελέτη των βασικών θέσεων του Κορνήλιου Καστοριάδη, θεωρεί ότι η δεύτερη αποτελεί, κατά έναν τρόπο, κληρονόμο και συνεχιστή της πρώτης.
Στο βιβλίο που κυκλοφόρησε προ μηνών από τις Εκδόσεις των Συναδέλφων με τίτλο «Κορνήλιος Καστοριάδης» και υπότιτλο «Ριζοσπαστική αυτονομία», ο Λατούς, ένας από τους σημαντικότερους θεωρητικούς της αποανάπτυξης, χαρακτηρίζει το κίνημα αυτό συνέχεια των ιδεών του Ελληνα φιλοσόφου, οι οποίες αφορούν τόσο την πολιτισμική και την πολιτική όσο και την οικολογική κριτική του καπιταλισμού.
Η κριτική αυτή στοχεύει στο «να καταδείξει τη μη βιωσιμότητα της κοινωνίας της ανάπτυξης, αλλά και στο να αναζητήσει μια “μετα-ανάπτυξη”».
Παραθέτει δε τον ίδιο τον Καστοριάδη:
❝Δεν υπάρχει μόνο η μη αντιστρεπτή κατασπατάληση του περιβάλλοντος και των μη ανανεώσιμων πόρων. Υπάρχει, επίσης, η ανθρωπολογική καταστροφή των ανθρώπινων όντων, που μετασχηματίζονται σε παραγωγικά και καταναλωτικά ζώα, σε αποκτηνωμένους τηλεθεατές του ζάπινγκ❞.
Οπως λέει ο Λατούς, σε μια συζήτησή του ο Καστοριάδης το 1981 με τον Ντανιέλ Κον Μπεντίτ, επιμένει στη θέση ότι η αυτονομία, ενσωματωμένη στο οικολογικό κίνημα όπου ανήκει, είναι «κατά πρώτο λόγο η αυτονομία σε σχέση με ένα τεχνικο-παραγωγικό σύστημα, δήθεν αναπόφευκτο ή δήθεν βέλτιστο».
Τι είναι η αυτονομία
Ομως, τι ακριβώς είναι η αυτονομία;
«Στη φιλοσοφία το ζήτημα αυτό είναι σαφές: το να δίνω στον εαυτό μου τον νόμο μου σημαίνει ότι αμφισβητώ και δεν αποδέχομαι καμία αυθεντία. Ούτε καν την αυθεντία όσων έχω ο ίδιος σκεφθεί στο παρελθόν» απαντά ο Καστοριάδης.
Αρα αυτή η θέση συνεπάγεται μια διαδικασία συνεχούς αμφισβήτησης και ανατροπής, αλλά και μια μακρόχρονη και διά βίου μαθητεία στην αυτοπειθαρχία.
Ο Λατούς δείχνει ότι στο διανοητικό οπλοστάσιο που χρησιμοποιεί ο Καστοριάδης για να αποδομήσει τον καπιταλισμό της αλλοτρίωσης περιλαμβάνεται η αμφισβήτηση εννοιών όπως ανάπτυξη, οικονομική μεγέθυνση, τεχνοκρατία, παραγωγικότητα, εργαλειακή εκπαίδευση, αντιπροσώπευση.
Οσο δε για την αντίληψη που έχει για το αρχαιοελληνικό «ευ ζην», δηλαδή την ευδαιμονία;
Στο έργο του Καστοριάδη βρίσκουμε ορισμένα ίχνη μόνο:
❝Ας τα πω χωρίς σειρά και χωρίς να το πολυσκεφτώ: ένας καινούργιος φίλος και όχι ένα καινούργιο αυτοκίνητο. Η γη σαν αγγλικός κήπος. Η Γαλλία ως εξοχή και όχι ως οργωμένο χωράφι, δηλητηριασμένο με σκοπό τη μεγιστοποίηση της παραγωγής. Η μεσαιωνική πόλη ως ένα αξιοθαύμαστο ιστορικό δημιούργημα. Αυτό στο οποίο μετέχεις και όχι αυτό που κατέχεις❞.
Τα αδιέξοδα ενός βουλιμικού συστήματος όπως ο καπιταλισμός θα οδηγήσουν τους ανθρώπους με τον έναν ή τον άλλον τρόπο στην προσπάθεια να εγκαθιδρύσουν νέες μορφές κοινωνικής ζωής που θα έχουν γι’ αυτούς κάποιο νόημα.
Ομως, όπως λέει ο Καστοριάδης, «αυτό δεν μπορούμε να το κάνουμε εμείς για λογαριασμό τους και στη θέση τους, όπως και δεν μπορούμε να πούμε πώς θα μπορούσε να γίνει».
Αρα; ❝Αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να καταστρέφουμε τους μύθους που, περισσότερο από το χρήμα και τα όπλα, συνιστούν το τρομακτικότερο εμπόδιο στον δρόμο μιας ανασυγκρότησης της ανθρώπινης κοινωνίας❞.
Θυμίζει δε ότι οι νόμοι των αρχαίων Ελλήνων «ξεκινούν όλοι ανεξαιρέτως με τη φράση “έδοξε τη βουλή και τω δήμω”, δηλαδή “η βουλή και ο δήμος θεώρησαν σωστό”. “Θεώρησαν σωστό” και όχι “είναι σωστό”».
Με την επισήμανση αυτή υπογραμμίζει την ανάγκη πολιτικής αυτονομίας, η οποία «προϋποθέτει τη γνώση ότι οι άνθρωποι δημιουργούν από μόνοι τους τους θεσμούς τους».
Κατά συνέπεια, και όπως το θέτει ο Σερζ Λατούς στο έργο του, βασική μέριμνα πρέπει να είναι η «αποαποικιοποίηση του φαντασιακού» των ανθρώπων, το οποίο έχει αποικιστεί από τη λατρεία της μεγέθυνσης, την τυφλή πίστη στον μύθο της αέναης προόδου και ανάπτυξης, αλλά και από τη θρησκευτική προσήλωση στη δήθεν παντοδυναμία της τεχνοεπιστήμης, μέσω της οποίας μπορούμε δήθεν να κυριαρχούμε στη φύση.
Δυσοίωνη προειδοποίηση
Ο Καστοριάδης θεωρεί ότι η αποτυχία μιας θετικής εξόδου από τον παραγωγισμό και την κουλτούρα της κατανάλωσης «μέσω μιας κοινωνίας της λιτής αφθονίας» (αποανάπτυξη) θα ήταν τραγική.
Και ο Λατούς μας υπενθυμίζει τη δυσοίωνη προειδοποίηση του Ελληνα φιλοσόφου πως «εάν δεν υπάρξει ένα καινούργιο κίνημα, μια αφύπνιση του δημοκρατικού προτάγματος, η “οικολογία” μπορεί κάλλιστα να ενταχθεί σε μια νεοφασιστική ιδεολογία».
Πώς; ❝Απέναντι σε μια παγκόσμια οικολογική καταστροφή, παραδείγματος χάριν, μπορεί κανείς κάλλιστα να δει αυταρχικά καθεστώτα να επιβάλλουν δρακόντειους περιορισμούς σε έναν πανικόβλητο και νωθρό πληθυσμό❞.
Για τον λόγο αυτό, συμπεραίνει ο Καστοριάδης, ❝η εισαγωγή της οικολογικής συνιστώσας σε ένα ριζοσπαστικό, δημοκρατικό πολιτικό πρόταγμα είναι απαραίτητη❞.
Ο Λατούς κλείνει την ανάλυσή του λέγοντας ότι η ιστορία μπορεί να εξελιχθεί «είτε με βάση το “δόγμα του σοκ”, το οποίο εφαρμόζει η σημερινή παγκόσμια ολιγαρχία, είτε με βάση την “παιδαγωγική της καταστροφής”, την οποία προσπαθούμε να διαμορφώσουμε εμείς».
Ποια είναι αυτή η «παιδαγωγική»; Αυτή που ❝θέλει να αξιοποιήσει την ανατροπή που προκαλείται στη ζωή των θυμάτων, προκειμένου να τα οδηγήσει σε ρήξη με το σύστημα❞.
Οσοι θεωρούν τις παγιωμένες ιδέες, τα νεκρά αφηρημένα σχήματα και τα κλειστά ιδεολογικά συστήματα εμπόδιο στον δρόμο για την αναζήτηση εναλλακτικής λύσης στη σημερινή βάρβαρη πραγματικότητα του αρπακτικού καπιταλισμού, θα βρουν στις αναλύσεις των Καστοριάδη και Λατούς πλούσιο υλικό για σκέψη.
Οπως λέει ο πρώτος, ❝ο πολίτης πρέπει να διδαχθεί πώς να είναι πολίτης. Κανένας δεν γεννιέται πολίτης. Και πώς γίνεται; Μαθαίνοντας να είναι. Το μαθαίνουμε κατ’ αρχήν κοιτάζοντας την πόλη όπου ζούμε. Και όχι παρακολουθώντας τηλεόραση, όπως σήμερα❞, επιδιδόμενοι σε έναν ❝καταναλωτικό και τηλεοπτικό αυνανισμό❞!
Πηγή: efsyn
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου